Jakiej kultury Cieszyn potrzebuje? (opinia)

W zeszłym tygodniu uczestniczyłem w cieszyńskiej Krytyce Politycznej w konsultacjach społecznych na temat kultury w Cieszynie. Wedle założeń organizatorów spotkanie to miało przybliżyć nas do stworzenia cieszyńskiej strategii dla kultury. To chyba wystarczający pretekst do zadania sobie pytania o to, jakiej kultury potrzebujemy w Cieszynie. Pozwolę sobie jeszcze dodać, że po tym spotkaniu niepokoją mnie dwie sprawy: mieszanie wychowania do kultury z kulturą i niezwykle powszechna potrzeba cepeliady.

To była niczym nie skrępowana dyskusja na temat marzeń o kulturze w Cieszynie. Nie moderowana, dosyć spontaniczna. Mimo to, można było wyczuć mocno dwa niepokojące mnie zjawiska.

Jak kulturalnie wejść na drzewo?

Doceniam pracę, którą wykonuje cieszyńska Krytyka Polityczna na rzecz dzieci w Cieszynie. Dzieciaki nabierają kompetencji społecznych i znajdują pomoc między innymi przy odrabianiu lekcji. Oczywiście znajdują tam wiele więcej. To tylko przykład. Pewnie dzięki KP będą bardziej świadomymi konsumentami kultury. Kiedyś. Nie mogę zgodzić się z postulatami wobec kultury, które często padały podczas spotkania. Kultura nie jest do tego, by łączyć pokolenia czy rozwijać tężyznę fizyczną. Kultura nie ma nic wspólnego z wdrapywaniem się na drzewa (i ja – podobnie jak jedna z uczestniczek spotkania - smucę się nad faktem, że dzieci dziś nie potrafią wchodzić na drzewa). Te wszystkie – być może – cechy kultura czasem spełnia przy okazji, ale nie są jej częścią immanentną. To zabrzmi pewnie trochę niepopularnie z ust wielbiciela prozy postmodernistki Susan Sontag, ale kultura musi być w jakimś sensie elitarna. Jeśli nie będzie, pozostanie nam koncert De Mono na cieszyńskim Rynku podczas, którego dzieciaki będą jadły watę cukrową w towarzystwie swoich dziadków pijących piwo i zajadających kanapki śledziowe. Pokolenia pewnie zostaną połączone, może ktoś wejdzie na pobliskie drzewo, ale z kulturą to będzie miało niewiele wspólnego.

Czego uczy nas filozof Jan Patočka?

I jeszcze ten postulat cepeliady. Jesteśmy blisko czeskiej granicy, więc może ten argument będzie skuteczny. Największym czeskim filozofem drugiej połowy XX wieku jest niewątpliwie Jan Patočka. Uczeń Husserla, w niemieckim Freiburgu słuchał wykładów Martina Heideggera. Jeden z pierwszych sygnatariuszy Karty 77, zmarł po brutalnym przesłuchaniu przez SB. Patočka znany - także w Polsce - jest jako autor eseju „Kim są Czesi?”, który przypomina repetytorium z historii Czech. To w nim filozof dokonuje podziału historii Czech na okres „Wielki" - wymienia między innymi ruch husycki, kiedy to historia Czech jest częścią historii europejskiej. Czechy mają też swój „Mały" czas - kiedy czeska kultura zajmuje się samą sobą i nie wnosi żadnej wartości w obręb kultury europejskiej, a taka sytuacja ma miejsce w XIX wieku podczas odrodzenia narodowego. Podczas spotkania w Krytyce padały postulaty mocnego osadzenia naszej kultury w tym co nasze, specyficzne i wyjątkowe. W skupieniu się na gwarze i tradycyjnym rzemiośle. Pachniało mi to cepeliadą. Nie jestem przeciwnikiem kultury lokalnej, która ma sobie mnóstwo pasji i inspiracji dla różnych artystów. Jest ważna, potrzebna, ale nie powinna nam przysłaniać także innego aspektu kultury.

Skansen Cieszyn?

Tej, która jest inspiracją dla kultury całego kraju czy Europy Środkowej. Wchodzi z nią w dyskusję i wzajemnie inspiruje. Jest w głównym obiegu. Takiej kultury często nam brakuje, takiej kultury potrzebujemy. Hubert Gordon Schauer pod koniec XIX wiek miał rzucić obrazoburcze dla Czechów pytanie - czym ten kraj zasłużył sobie na własne istnienie? Schauer przekonywał, że prawo istnienia mają tylko te narody, które tworzą kulturę europejską. Jeśli nie odrobimy lekcji Schauera na długo pozostaniemy skansenem.

Łukasz Grzesiczak