Podsumowanie projektu ,,Odświętny kocek. Mistrz tradycji Beata Legierska"

Głównym działaniem było przeprowadzenie siedmiomiesięcznego szkolenia, które miało na celu przekazanie umiejętności wykonania i zdobienia wełnianego kocka czyli ażurowej, ozdobnej chusty w kształcie prostokątnym z długimi frędzlami wykonanej z białej wełny, którą nosiły góralki do sukni cieszyńskiej.

            Kocek pełnił funkcję obrzędową i artystyczną. Okrywano nim plecy podczas ważnych uroczystości, szczególne na wesela. Początkowo zakładały go: Panna Młoda, Druhna i starościny, z biegiem lat także inne uczestniczki obrzędu. Każda weselniczka chciała wyglądać paradnie, dlatego gdy nie posiada tego elementu stroju, pożyczała go. Kocek spoczywał na plecach kobiet podczas wywodu, przejścia w orszaku weselnym i w kościele, zaś kiedy przychodził moment uczty weselnej, ściągano go i odkładano na bok, żeby się nie zbrudził.

U góralek w Beskidzie Śląskim pojawił się w Istebnej, Jaworzynce i Koniakowie w latach 30 XX w., później rozprzestrzenił także na terenie Wisły i Brennej już pod nazwą hacka.  Zakładany jest do stroju do dziś.

Kocek wykonywano z białej wełny najlepszego gatunku (z grzbietu owcy) przędzonej na kołowrotku, którą później powtórnie skręcano w dwie nitki. Wełniane elementy robiono na drucie wygiętym w kształt długiej litery U, gwarowo nazywanym hornadlą. Włóczkę owijano na hornadli, a za każdym owinięciem obracano drut na drugą stronę, robiąc na środku węzeł przy pomocy szydełka. Po zrobieniu wyliczonej liczby pasem zsuwano je z hornadli i cały pas o długości około 1,5 metra obrabiano z dwóch stron ozdobną, błyszczącą nicią tzw. lacetą przy użyciu szydełka. 8-9 pasów łączono ze sobą i całość obrabiano dookoła szydełkiem, wykonując kilka rzędów kobyłek. Kocek z trzech stron ozdabiany był długimi frędzlami.
            Przekazania zanikającej umiejętności wykonania tego elementu stroju podjęła się Beata Legierska,  twórczyni ludowa,  góralka pochodząca z Koniakowa, która w wieku sześciu lat pod okiem matki zaczęła naukę heklowania czyli wykonywania koronki koniakowskiej. Przez lata doskonaliła swój warsztat i pod okiem najstarszych mistrzyń poznawała różne techniki wykorzystywane przez górali śląskich do zdobienia tradycyjnego kobiecego stroju m.in. haftu techniką teneryfową lub wykonywania kocków na hornadli.  
            W maju przeprowadzono nabór na szkolenie i wyłoniono 10 uczestniczek, które rozpoczęły naukę od podstaw czyli obróbki owczej wełny, czychrania (oczyszczania i wstępnego rozczesywania), kremplowania (czesania) i przędzenia na kołowrotku. Kolejnym etapem było wykonanie wełnianych pasów na hornadli - każde wełniane pasmo musiało być dokładnie przeliczone, żeby wzór układał się ładnie, a wszystkie elementy były jednakowej wielkości. Wełniane pasma łączyło się w odpowiedni sposób przy pomocy szydełka i ozdobnej nici, a obrobione pasy łączyło ze sobą na kształt prostokąta, całość otaczano ażurowymi kobyłkami, do których na bokach chusty i od dołu przymocowywano frędzle. Każdy z etapów pracy wymagał ogromnej dokładności, cierpliwości i skupienia, dlatego jesteśmy pod wrażeniem końcowych efektów – na szkoleniu powstało 12 kocków, które z pewnością uczestniczki w przyszłości będą zakładać do swojego stroju.

Zwieńczeniem zadania jest wystawa czasowa pt.  ,,Kocek. Odświętne okrycie”,   której wernisaż  miał miejsce 13 grudnia 2023 r. w Muzeum Beskidzkim im. A. Podżorskiego w Wiśle. Na wystawie oprócz kocków wykonanych przez uczestniczki szkolenia i mistrzynię, można zobaczyć m.in. elementy biżuterii inspirowane poznaną techniką. Całość uzupełniają  archiwalne zdjęcia z Działu Fotografii i zbiorów prywatnych, a także eksponaty z Działu Etnografii wiślańskiego muzeum.

Wystawa dostępna jest dla zwiedzających od 6 grudnia 2023 – 28 stycznia 2024 r.

Fotografie: J. Michałek

Artykuł sponsorowany