Budziciele wystawa w Książnicy

Od 9 listopada w Książnicy Cieszyńskiej można oglądać wystawę poświęconą propagatorom  polskości na Śląsku Cieszyńskim, zatytułowaną „Budziciele. W 125 rocznicę śmierci Pawła Stalmacha”. Na ekspozycji zgromadzono książki i dokumenty pochodzące ze zbiorów własnych oraz Muzeum Śląska Cieszyńskiego, m.in. świadectwa szkolne Stalmacha, dziennik Andrzeja Kotuli, czy pierwsze polskie podręczniki dla szkół ludowych autorstwa Jana Śliwki. 

Bohaterowie tej wystawy, jak to ujął podczas wernisażu, dyrektor palcówki Krzysztof Szelong, postanowili obudzić Ślązaków cieszyńskich i powiedzieć im że są pełnoprawną cząstką wspólnoty narodowej. Zwrócił też uwagę na różnice w świadomości etnicznej chłopów z rdzennie polskich ziem a Śląskiem Cieszyńskim, który od początków XIV przestał być związany z polskim organizmem państwowym. - Kiedy galicyjscy chłopi mordowali polską szlachtę, to w Cieszynie chłopscy synowie zaczynali śnic swój sen o niepodległej Polsce. A na ich czele stał Paweł Stalmach, „synek” z Bażanowic.

Stalmach, którego 125 rocznica śmierci minęła 15 listopada, swoją przygodę z polskością rozpoczął  na początku lat czterdziestych XIX w, będąc uczniem gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie. Tam wspólnie z kolegami działał w kółku samokształceniowym „Złączenie Polskie”. W późniejszym okresie był inicjatorem powstania „Gwiazdki Cieszyńskiej” (początkowo pn. „Tygodnik Cieszyński”), założył Czytelnię Polską (Ludową) a także szereg organizacji społecznych m.in. Macierz Szkolną dla Księstwa Cieszyńskiego, której tradycje kontynuuje obecnie zaolziańska Macierz Szkolna w Republice Czeskiej oraz krzewiąca i pielęgnująca tradycje regionalne Macierz Ziemi Cieszyńskiej.

Celem wystawy, zdaniem Szelonga, jest ponowne przywrócenie do powszechnej świadomości postaci Pawła Stalmacha i jego kolegów, tych, którzy „ruszyli lawinę polskości”, w efekcie czego w październiku 1918 roku powstała Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, która zgłosiła akces swej dzielnicy do odrodzonego państwa polskiego.

W tym kontekście dyrektor Książnicy odniósł się również do toczonej obecnie dyskusji o tożsamości regionalnej i fascynacji regionalizmem. - Myślę, że w czasach, kiedy przedstawiciele młodszych pokoleń Ślązaków cieszyńskich znakomicie potrafią zrelacjonować przebieg wizyt Franza Josepha w Cieszynie, a nie bardzo już wiedzą czym było „Złączenie Polskie”, a czym Rada Narodowa; kiedy coraz głośniej rozbrzmiewa narracja o tym, że Księstwo Cieszyńskie niczego wspólnego z Polską  nie miało i kiedy wydaje się, że tożsamość można sobie wybrać jak towar w hipermarkecie, to czas najwyższy aby przypomnieć o tych kilku chłopskich synach, którzy sprawili, że współcześni Ślązacy cieszyńscy mogą czuć się i nazywać się Polakami, wcale nie gorszymi, a może i lepszymi, niż  potomkowie synów chłopskich spod Wieliczki.

(ÿ)

Wystawa „„Budziciele. W 125 rocznicę śmierci Pawła Stalmacha” autorstwa Anny Rusnok i Wojciecha Święs  jest czynna do 11 lutego 2017 roku w godzinach otwarcia Książnicy Cieszyńskiej.